Ludzie na granicy. Jak o tym rozmawiać i uczyć? Propozycje materiałów i linków dla nauczycielek i nauczycieli

Kryzys humanitarny na naszej granicy

Od kilku tygodni media donoszą o dramatycznej sytuacji humanitarnej na polsko-białoruskiej granicy. Kryzys, który co dzień rozgrywa się na naszych oczach, to wyzwanie dla nas wszystkich – także dzieci i młodych ludzi. Uczennice i uczniowie rozmawiają o tym ze sobą na przerwach i w sieci, czasem nawet poruszają temat na lekcjach i godzinach wychowawczych. I trudno się dziwić, bo im też trudno pozostać obojętnym wobec ludzkiego cierpienia, trudno też poradzić sobie z własną bezradnością w tej sytuacji.

Ludzie-na-granicy-Jak-o-tym-rozmawiac-i-uczyc_(dokument.pdf)

Pytania dzieci i młodych ludzi

Nawet do małych dzieci docierają strzępy niepokojących czy niezrozumiałych informacji, a także zdjęcia ich rówieśników, którzy z rodzicami próbują przekroczyć granicę i są za nią wypychani. Zadają sobie – i dorosłym – pytania “co się stało z tymi dziećmi” i “co z nimi będzie dalej”. Nastolatki, którzy dużo czasu spędzają w internecie, niemal codziennie widzą drastyczne zdjęcia z granicy i towarzyszące im tytuły, teksty, a także – zamieszczane pod nimi komentarze. Słyszą wypowiedzi polityków i polityczek z różnych stron politycznej sceny, publicznych funkcjonariuszy, komentatorów życia publicznego, a także sieciowych influencerek. I nie zawsze są w stanie się w tym połapać, oddzielić opinie od faktów, ocenić wagę argumentów, ignorować czy zgłaszać siejące nienawiść komentarze w mediach społecznościowych.

Szkoła – dobre miejsce do rozmowy

Szkoła to dobre miejsce do rozmowy o ludziach, którzy szukają bezpieczeństwa i lepszego życia oraz naszych reakcjach na to, co ich spotyka. O prawie, które obecnie reguluje ich status oraz działania polskich służb – konwencji genewskiej oraz polskich ustawach (w tym tej o stanie wyjątkowym). O tym, czy ochrona granic musi oznaczać nieludzkie traktowanie uchodźców i migrantów i czy budowa muru na granicy to dobre rozwiązanie. Ze starszymi uczniami warto rozmawiać także o tym, co dzieje się na Białorusi i jak to się wiąże z problemem na granicy, o decyzjach polskiego rządu i działaniach służby granicznej, a także o strategiach Unii Europejskiej wobec migrantów.

Tworzymy bazę materiałów i scenariuszy zajęć

To ogromne wyzwanie dla nauczycielek i nauczycieli, którzy przecież sami nie muszą wiedzieć wszystkiego o dynamicznie zmieniającej się sytuacji na granicy ani o regulacjach prawnych, które obowiązują w Polsce i na terenie objętym stanem wyjątkowym. Mają prawo czuć się zagubieni w nadmiarze trudnych do przetworzenia informacji i radykalnie sprzecznych opinii.

Wszyscy w takich momentach reagujemy obronnie, czasem nawet próbujemy się odciąć i o tym nie myśleć ani nie rozmawiać, także – a może zwłaszcza – w szkole. Ale to nie jest dobra strategia, bo młodzi ludzie chcą móc zrozumieć to, co się dzieje i móc rozmawiać o tym z dorosłymi bez lęku. Nauczyciel nie musi znać odpowiedzi na wszystkie trudne pytania, ale powinien być na nie otwarty. Dlatego postanowiliśmy stworzyć bazę materiałów i scenariuszy, które mogą pomóc w zajęciach o “ludziach na granicy” i rozmowach, które prowadzicie w szkole i innych miejscach. Jesteśmy też przekonani, że ten temat zostanie z nami na dłużej, nawet jeśli obecny kryzys na granicy się zakończy. Warto wejść w ten temat, zwłaszcza że podstawa programowa – zarówno w swej części ogólnej, jak i w wymaganiach szczegółowych stwarza przestrzeń do takiej edukacji.

Kim są uchodźcy

Nagranie webinarium „Porozmawiajmy o uchodźczyniach i uchodźcach” z Piotrem Bystrianinem (Fundacja Ocalenie):

https://biblioteki.org/aktualnosci0/Porozmawiajmy_o_uchodzczyniach_i_uchodzcach_nagranie_webinarium.html?fbclid=IwAR0ifG-QVqV8-uIf3pSlXF4mTVZzAC5v5wRrbPc7wev8IzVfifA47bz9o2I

Jak działają aktywiści i aktywistki na granicy

Rozmowa z Martą Gorczyńską: https://www.facebook.com/SalamLabPL/videos/831703020844672

https://publicystyka.ngo.pl/usnarz-gorny-jestesmy-w-kontakcie-z-grupa-uchodzcow-i-uchodzczyn-przetrzymywanych-na-granicy

Dlaczego ludzie uciekają ze swojego kraju

Filmy związane z tematyką migracji z Międzynarodowego Festiwalu Filmowego Kino Dzieci:

Filmy są dostępne online tutaj: https://www.nowehoryzonty.pl/kinodziecionline.s

Dlaczego i jak warto rozmawiać o ludziach na granicy

Tekst Justyny Sucheckiej https://tvn24.pl/premium/mamo-czy-te-dzieci-z-lasu-jeszcze-zyja-co-odpowiedziec-i-jak-5444377, dostępny w wersji premium, tu krótki fragment:

Tato, czy te dzieci naprawdę muszą tam siedzieć w nocy w lesie bez jedzenia i ciepłego ubrania?” – zapytała Jakuba w drodze do szkoły 11-letnia córka.Nie musiał dopytywać, o jakie dzieci chodzi. Powiedział córce, że ktoś zdecydował za te dzieci o tym, gdzie są. Przyznał, że cierpią. I najpewniej chętnie zjadłyby bułkę z jej śniadaniówki i spały w jej ciepłym łóżku.

Elżbieta Krawczyk, która kieruje działem edukacji globalnej i ekologicznej CEO oraz zespołem ekspertów, pochwaliłaby Jakuba. „Warto dostrzec smutek i troskę, które kryją ją się za tymi pytaniami, pokazujące empatię dzieci, które się nad tym zastanawiają, a której brakuje czasem części dorosłych. Możemy przyznać się, że sami – jako osoby dorosłe – także zadajemy sobie podobne pytania, bo nasza wrażliwość także sprawia, że w pierwszej kolejności chcielibyśmy zadbać o ludzi, którzy znaleźli się w kryzysowej sytuacji. Ale ludzie mają różne priorytety i różne wartości stoją za podejmowanymi przez nich decyzjami – dla jednych na pierwszym miejscu będzie zdrowie i życie drugiego człowieka, a dla innych – na przykład kwestie związane z ochroną granic państwa. Choć te kwestie nie powinny się wykluczać i powinniśmy być w stanie zarówno chronić granice, jak i pomagać ludziom w potrzebie, decyzje w tej sprawie są podejmowane przez polityków i to od nich zależy, jakie priorytety zostaną wskazane na przykład staży granicznej przy podejmowanych przez nią interwencjach”.

Warto dzieciom powiedzieć również o osobach, które starają się udzielać pomocy na granicy. O aktywistach zrzeszonych w ramach Grupy Granica. Ale też o medykach, którzy udzielają pomocy już poza strefą objętą stanem wyjątkowym. Opowiedzieć dzieciom, jak działają, że rozdają jedzenie, koce termiczne czy powerbanki osobom, które spotkają podczas poszukiwań w lesie. Pomagają im również w wypełnieniu dokumentów do złożenia wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej. Opowiedzieć, że pomoc deklaruje i okazuje także wielu mieszkańców i mieszkanek przygranicznych miejscowości. Na przykład w remizie strażackiej w Michałowie na Podlasiu została uruchomiona ogrzewalnia i punkt pomocy migrantom i migrantkom.

– Warto wspierać takie inicjatywy, informować o nich na kanałach społecznościowych, odpowiadać na zgłaszane przez nie potrzeby i przynajmniej w ten sposób okazywać swoją solidarność – mówi Elżbieta Krawczyk. Możemy więc dzieciom pokazać, co sami robimy, by pomóc innym. Poinformować o wpłacie na zbiórkę, pokazać działania w mediach społecznościowych, opowiedzieć o tym, że możemy przekazać potrzebującym pomoc – na przykład ciepłe ubrania.

Wskazówki Fundacji Ocalenie “Jak rozmawiać o uchodźcach” http://uchodzcy.info/uswiadamiaj-i-informuj/rozmawiaj/

Głosy “ludzi na granicy”

W rozmowach z uczniami i uczennicami warto wykorzystać indywidualne głosy osób, które tam są lub były. Takie osobiste doświadczenia konkretnych ludzi – uchodźców i migrantów, ale także mieszkańców nadgranicznych miejscowości, straży granicznej czy lokalnych aktywistów i aktywistek urealnia poznawczo tę sytuację. Tu kilka przykładowych linków:

Grupa Granica

Grupa Granica jest koalicją kilkunastu organizacji pozarządowych, które od wielu lat działają na rzecz migrantek i migrantów i wraz z nimi, a także zespołów dokumentalnych, badawczych i prawniczych. W skład Grupy wchodzą: Stowarzyszenie Nomada, Stowarzyszenie Interwencji Prawnej, Stowarzyszenie Homo Faber, Polskie Forum Migracyjne, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Salam Lab, Dom Otwarty, Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć, Chlebem i Solą, uchodźcy.info, Kuchnia Konfliktu, Strefa WolnoSłowa, RATS Agency oraz niezależni aktywiści, prawnicy i badacze. Organizacje połączyły siły pod wspólnym szyldem Grupa Granica, by działać skuteczniej i w skoordynowany sposób.

Organizacje społeczne i zaangażowani obywatele i obywatelki robią to, co w ich mocy, żeby pomóc osobom znajdującym się w nadgranicznych lasach:

cały czas monitorują sytuację na pograniczu, dokumentują wydarzenia i zbierają napływające zgłoszenia,
wspomagają osoby, które przekroczyły granicę i wyszły ze strefy objętej stanem wyjątkowym – ciepłym jedzeniem, suchym ubraniem, lekami, ale też pomocą prawną; gdy trzeba, wzywają do nich karetki pogotowia,
występują w imieniu osób, które nie mogą złożyć skutecznie wniosku o ochronę, do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka,informują opinię publiczną o tym, co się dzieje na pograniczu, a ta wiedza pochodzi z pierwszej ręki, tj. od cudzoziemców spotykanych w przygranicznych lasach i wsiach,
lobbują przeciwko zmianom prawa, które mają w znacznym stopniu ograniczyć możliwość starania się o ochronę międzynarodową w Polsce, prowadzą rozmowy z wieloma organizacjami, instytucjami i innymi podmiotami o tym, jak zażegnać kryzys humanitarny na granicy,
wspierają prawnie osoby, które znalazły się w ośrodkach dla cudzoziemców na terenie całej Polski,
wspierają rzeczowo cudzoziemców w ośrodkach dla cudzoziemców na terenie całej Polski.

Jak można się włączyć w te działania?

Pieniądze – środki finansowe, nawet niewielkie, można wpłacać na zbiórkę na działania Grupy Granica, lub bezpośrednio na konto wybranej organizacji z GG.
Rzeczy – w wielu miejscach organizowane są zbiórki żywności i innych potrzebnych rzeczy. Oto lista składu paczek, przygotowana przez medyków do jednej z takich zbiórek. Kilkudniowe akcje są też organizowane w całej Polsce – sprawdźcie na Facebooku, czy w waszej okolicy jest prowadzona taka zbiórka. Polecamy kontakt z PCK Lublin. Wszystkie przekazane PCK rzeczy, posegregowane w odpowiednio przygotowane pakiety trafiają bezpośrednio do osób udzielających pomocy uchodźcom. Warto sprawdzić, co zbieramy

Ośrodki dla uchodźców – mają dużo ubrań, ale żywność zawsze się przyda, zwłaszcza sucha i z długim terminem ważności (makarony, ryż, przyprawy, olej, cukier, konserwy, itp.). Przywóz trzeba uzgadniać z ośrodkami, korzystając z maila: pomochumanitarna@udsc.gov.pl.

Protesty – jest ich dużo, ale zwykle nie są dość liczne, warto dołączyć, jeśli możecie i chcecie wyrazić solidarność z “ludźmi na granicy”.

Wyjaśnianie innym ludziom – tego nigdy dosyć! Organizowanie spotkań sąsiedzkich, szkolnych, dzielnicowych wokół obecnej sytuacji (można skontaktować się z Grupą Granica, której członkinie i członkowie – w miarę możliwości – są gotowi w nich uczestniczyć) . Warto wyjaśniać, że przekraczanie granicy (wbrew obowiązującym przepisom) nie jest powodem, żeby skazywać uciekających na głód, zimno i ryzyko śmierci w lesie. Obowiązujące nas prawo, w tym konwencja genewska, zakazują “wypychania” przez granicę osób poszukujących ochrony, niezależnie od tego, w jaki sposób ją przekroczyli.

Opracowano na podstawie materiału Grupy Granica

Wybrane materiały dydaktyczne

Edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna

CAŁY ŚWIAT W NASZEJ KLASIE: Materiały edukacyjne dla nauczycieli, przede wszystkim klas 0-3 szkół podstawowych – w atrakcyjny sposób wprowadzają tematykę wielokulturowości i zachęcają do przyjrzenia się różnorodności kulturowej z perspektywy dziecka.

https://forummigracyjne.org/npub/caly-swiat-w-naszej-klasie-materialy-edukacyjne

Dzieciństwo w różnych krajach: Ilustrowana publikacja dla uczniów szkół podstawowych dotycząca krajów, z których przybywają do Polski imigranci (Wietnam, Ukraina, Armenia, Gruzja, Indie, Chiny, Turcja).

http://voxhumana.org.pl/wp-content/uploads/2021/08/cz2-26-56.pdf

Scenariusze zajęć dla szkoły podstawowej (wśród nich scenariusz o uchodźcach na podstawie książki „Basia i kolega z Haiti”):

http://www.transfam.socjologia.uj.edu.pl/documents/32445283/0/scenariusze/4fc0d645-304c-449f-ae9c-854192198292

Afrykańska układanka: projekt Fundacji Filmgramm skierowany do pedagogów, wychowawców i nauczycieli, pracujących z dziećmi w przedszkolach oraz uczniami w szkołach podstawowych na etapie wczesnoszkolnym.

https://centrumwielokulturowe.waw.pl/wp-content/uploads/2019/11/afrukadanka-internet.pdf

Szkoła podstawowa i średnia

Materiały dydaktyczne dla nauczycieli młodszych dzieci, w tym bajki i scenariusze zajęć

https://www.unhcr.org/pl/317-dlanauczycieli.html

Rozmawiajmy o uchodźcach – ogólnopolski projekt edukacyjny wspierający nauczycielki i nauczycieli w poruszaniu na zajęciach z młodzieżą tematów związanych ze współczesnymi migracjami i obecnością w Europie i w Polsce migrantów i uchodźców.
https://migracje.ceo.org.pl/content/jak-rozmawiac

Scenariusze zajęć https://migracje.ceo.org.pl/materialy/scenariusze?field_etap_edukacyjny_tid=All&field_przedmioty_tid=All&field_tematyka_tid=38

Materiały merytoryczne

https://migracje.ceo.org.pl/materialy/materialy-merytoryczne

Materiały metodyczne

https://migracje.ceo.org.pl/materialy/materialy-metodyczne

Filmy

https://migracje.ceo.org.pl/materialy/filmy

“Uchodźczynie/uchodźcy. Przewodnik dla kadry pedagogicznej”, Marhaba, (Nomada, 2016). Wskazówki, jak przygotować zajęcia związane z uchodźstwem, przykładowe scenariusze zajęć, a także podstawowe informacje dotyczące islamu, Bliskiego Wschodu i uchodźstwa (w tym również krótki rozdział nt. uchodźców na Dolnym Śląsku)
https://issuu.com/stow.nomada/docs/marhaba.podrecznik_dla_kadry_pedag

Materiały dla szkół na temat solidarności społecznej w różnych wymiarach (z propozycją wysyłania kartek pocztowych) https://www.szkolazklasa.org.pl/programy/solidarnosc-podajdalej/#

Dzienniczek – słowniczek, Polskie Forum Migracyjne – ćwiczenia dla uczennic i uczniów nie posługujących się/słabo mówiących po polsku.
https://forummigracyjne.org/npub/dzienniczek-slowniczek

“Szkoła równości. Temat lekcji: Wszyscy o wszystkim mało wiemy. Scenariusze lekcji z reportażami”, Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej, Warszawa 2016. Materiały o wielokulturowości, współczesnych migracjach i kryzysie azylowym. https://tea.org.pl/biblioteka/wszyscy-o-wszystkich-malo-wiemy/

Materiały dla szkół na temat solidarności społecznej w różnych wymiarach (z propozycją wysyłania kartek pocztowych) https://www.szkolazklasa.org.pl/programy/solidarnosc-podajdalej/#

http://uchodzcy.info/uswiadamiaj-i-informuj/zorganizuj-lekcje/

Wskazówki, jak reagować na mowę nienawiści i przemoc

http://uchodzcy.info/mowa-nienawisci/reaguj-na-mowe-nienawisci-i-przemoc/

Bazy materiałów dotyczących edukacji globalnej

https://e-globalna.edu.pl/

https://globalna.ceo.org.pl/

Organizacje prowadzące lekcje dla szkół

Lekcje pokoju nt. uchodźców (z ich udziałem) dla klas 7 i 8 szkoły podstawowej oraz szkół ponadpodstawowych edukacja@salamlab.pl

Lekcje wielokulturowe dla warszawskich szkół (w tym lekcje o uchodźcach) w Centrum Wielokulturowym. Wystarczy zapisać klasę i przyjść, lekcje są darmowe, finansowane przez miasto: https://centrumwielokulturowe.waw.pl/lekcje-wielokulturowe/

Uwaga: warto sprawdzić ofertę zajęć lokalnych i regionalnych organizacji społecznych.

Wskazówki, jak zorganizować lekcję, spotkanie, pokaz filmu

http://uchodzcy.info/uswiadamiaj-i-informuj/zorganizuj-lekcje/

http://uchodzcy.info/uswiadamiaj-i-informuj/zorganizuj-spotkanie/