Stanowisko w sprawie prac nad strategią polskiej edukacji oraz harmonogramu zmian

Do: Ministra Edukacji Narodowej Pani Barbara Nowacka, Sekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej Pani Katarzyna Lubnauer, Sekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej Pani Joanna Mucha, Sekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej Pan Henryk Krupa, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej Pani Paulina Piechna-Więckiewicz, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej Pani Izabela Ziętka.

Edukacja powinna stać się jednym z priorytetów rządu na najbliższe lata. Szkoła potrzebuje zmian wynikających z przemyślanej i zaprojektowanej w dłuższej perspektywie strategii edukacyjnej. Oczekujemy, że MEN weźmie pod uwagę sformułowane niżej postulaty w sprawie podjęcia i uspołecznienia prac nad całościową strategią edukacyjną oraz urealnienia harmonogramu wprowadzanych zmian. Środowiska edukacyjne, społeczne i akademickie są gotowe wspierać rząd w tych działaniach.

Rok temu pisaliśmy w publikacji Nowe otwarcie: „Polska szkoła potrzebuje zmian – dużych i małych, systemowych, ale też drobnych. Na początek potrzebuje jednak powiewu świeżego powietrza, po latach zaciskania gorsetu centralnej regulacji i kontroli”. To marzenie stało się faktem – 15 października 2023 roku powiał wiatr odnowy, również w edukacji.

Środowisko edukacyjne czekało na ten moment od lat. Zapowiadane w kampanii wyborczej zmiany miały iść w stronę decentralizacji, wzmocnienia samodzielności szkoły oraz pozycji nauczycielek i nauczycieli, a także dbałości o uczniowski dobrostan i szkolną demokrację. Nowe władze radykalnie podniosły nauczycielskie wynagrodzenia, odpartyjniły kuratoria. Na znaczeniu ma zyskać edukacja zdrowotna i obywatelska, trwają rozmowy o pragmatyce zawodu nauczyciela. Wiele działań MEN jest zbieżnych z naszymi postulatami.

Cieszy nas zwłaszcza zapowiedź nowego paradygmatu myślenia o edukacji.   Od września 2026 roku do szkół ma wejść nowa podstawa programowa w klasach I, IV i VII szkoły podstawowej, a od września 2028 roku – w klasie I szkoły ponadpodstawowej. Z naszej perspektywy jednak dwa lata – bo tyle zostało do pierwszej zapowiadanej zmiany – to za krótki czas, by odpowiedzialnie przeprowadzić tak wielką reformę: wypracować całościową wizję nowoczesnej edukacji, odbyć pogłębioną debatę o nowej podstawie (co powinno stać się kołem zamachowym zmiany), a potem skutecznie ją wdrożyć.

Często słyszymy, również z MEN, że polskiej szkole przydałoby się trochę stałości i porządku. Według nas potrzebna jest dobra, wspólnie wypracowana wizja szkoły, a przede wszystkim – czas. To warunek jakościowych zmian, o czym wiemy z doświadczeń innych państw: Finlandii, Irlandii, Walii, Kanady, Australii, Nowej Zelandii czy Estonii, które przez taki proces przeszły lub teraz przechodzą.

Zyskamy więcej czasu, jeżeli zostanie zbudowana strategia edukacyjna wyrastająca ponad ideologie zwalczających się partii i cykle wyborcze. Strategia nie dla jednej kadencji parlamentu czy jednego pokolenia, a co najmniej do 2040 roku. W jej centrum trzeba postawić potrzeby młodych obywateli i obywatelek, którzy stają wobec zmieniających się wyzwań. Wymaga to kształtowania kompetencji XXI wieku, a nie szczegółowych informacji. Zręby takiej strategii zarysowaliśmy w Mapie drogowej dla edukacji  – to jeden z możliwych punktów wyjścia.

Przeprogramowanie na wartościową edukację wymaga uważności i spokojnej rozmowy, o co trudno w silnie spolaryzowanym społeczeństwie. Rozporządzenie o pracach domowych oraz proces „odchudzania” podstawy programowej wzbudziły kontrowersje i napięcia, których przynajmniej częściowo można było uniknąć.

Oczekujemy także przejrzystych zasad tworzenia zespołów koordynujących oraz jasności co do trybu ich pracy i decyzyjności. Mamy też nadzieję, że zostaną wykorzystane różne formy uspołecznienia procesu zmian, od prekonsultacji na etapie tworzenia dokumentów, przez konsultacje w sieci (z narzędziami do analizy nadesłanych uwag), po grupy fokusowe czy nauczycielskie, panele obywatelskie oraz uczniowskie i naukowe debaty o profilu absolwenta i wytycznych dla twórców podstawy.

Żadna reforma nie wydarzy się dlatego, że zostaną zmienione zapisy w dokumentach. Najważniejsi są nauczyciele i nauczycielki, ich kompetencje oraz poczucie, że to także ich reforma. Michael Fullan, znawca systemów edukacji na świecie, podpowiada, że „jeśli jakość pracy nauczyciela jest podstawowym czynnikiem wpływającym na uczenie się uczniów i jeśli dążymy do transformacji całego systemu, to musimy doprowadzić do sytuacji, w której praktycznie wszyscy nauczyciele czują się autorami reform”.  Nie można tego zaniedbać – widać to we wszystkich systemach edukacji, które  odniosły sukces. Należy też, tak jak to zrobiono choćby w Walii, prowadzić kampanię społeczną o szkole na miarę XXI wieku, o pożądanym profilu jej absolwenta, nowych sposobach nauczania i uczenia się. Za dużo było w Polsce złej narracji o szkole. Potrzeba czasu i środków, żeby ją zmienić.

Sygnatariusze:  

1. Alliance4Europe
2. Amnesty International Polska
3. Centrum Nauki Kopernik
4. Edukacyjna Fundacja im. Romana Czerneckiego
5. Fundacja Bullerbyn na rzecz wspólnoty dzieci i dorosłych
6. Fundacja Centrum Cyfrowe
7. Fundacja Centrum im. prof. Bronisława Geremka
8. Fundacja Civis Polonus
9. Fundacja Code for Green (dotychczas Fundacja Forum Inicjatyw Społecznych)
10. Fundacja Cyfrowa Innowacja
11. Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę 
12. Fundacja “Dla lepszych czasów”
13. Fundacja Dzieci Mają Głos
14. Fundacja Edukacji Domowej
15. Fundacja Edukacyjna ODITK
16. Fundacja Edukacyjna Przedsiębiorczości
17. Fundacja Edumind 
18. Fundacja EduTank
19. Fundacja Envisio 
20. Fundacja Ja, Nauczyciel
21. Fundacja Ja! na rzecz edukacji językowej
22. Fundacja Panoptykon
23. Fundacja Pole Dialogu
24. Fundacja Przestrzeń dla Edukacji 
25. Fundacja Rozwoju Innowacji Edukacyjnych wIEm
26. Fundacja Sempre a Frente
27. Fundacja Teach for Poland 
28. Fundacja To Proste
29. Fundacja OFF school
30. Fundacja Ośrodka KARTA
31. Fundacja „Przestrzeń dla edukacji”
32. Fundacja Rozwoju Dzieci im. Jana Amosa Komeńskiego
33. Fundacja SOK
34. Fundacja Szkoła z Klasą
35. Fundacja Varia Posnania
36. Fundacja Wspomagania Wsi
37. Grupa OOSP „Łańcuch Światła”
38. Holistic Think Tank 
39. Kobiety Filmu
40. Krajowe Forum Oświaty Niepublicznej
41. Obywatele Kultury
42. Ośrodek Działań Ekologicznych “Źródła” 
43. Protest z Wykrzyknikiem
44. Polska Fundacja im. Roberta Schumana 
45. Rodzice dla Klimatu
46. Ruch społeczny NIE dla chaosu w szkole
47. Ruch Społeczny Obywatele dla Edukacji
48. Społeczne Towarzystwo Oświatowe
49. Stowarzyszenie AMICIS IN EDUCATIONE
50. Stowarzyszenie dO!PAmina lab
51. Stowarzyszenie Ekspedycja w głąb kultury
52. Stowarzyszenie Kogutorium 
53. Stowarzyszenie My, Rodzice
54. Stowarzyszenie na rzecz Praworządności w Szkołach „Stowarzyszenie Umarłych Statutów”
55. Stowarzyszenie “NIGDY WIĘCEJ”
56. Stowarzyszenie “Pracownia Etnograficzna” im. Witolda Dynowskiego
57. Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej